رمان «جنايت و مکافات» (Crime and Punishment) يکي از معروف‌ترين آثار فيودور داستايوسکي، نويسنده بزرگ روسي است. اين رمان که در سال 66 منتشر شد، داستان جواني به نام راسکولنيکف را روايت مي‌کند که درگير تضادهاي دروني و فلسفي خود مي‌شود و نهايتاً دست به جنايتي هولناک مي‌زند. داستان از يک صبح گرم تابستاني در سن‌پترزبورگ آغاز مي‌شود، جايي که راسکولنيکف، يک دانشجوي فقير و بي‌پول، از خواب بيدار مي‌شود.
راسکولنيکف مردي جوان و باهوش است، اما وضعيت مالي او به شدت خراب است و در آپارتماني کوچک و محقر زندگي مي‌کند. او تحصيل در دانشگاه را به دليل مشکلات مالي ترک کرده و اکنون در وضعيتي بين نااميدي و بي‌هدف بودن گرفتار است. راسکولنيکف به شدت از جامعه و نظم حاکم بر آن بيزار است و اين بيزاري باعث شده تا نظريه‌اي پيچيده و خطرناک در ذهنش شکل بگيرد: اينکه برخي افراد به طور طبيعي برتر از ديگران هستند و اين افراد «برتر» مجازند تا با عبور از قوانين اخلاقي و قانوني، اهداف بزرگ خود را محقق کنند.
در حالي که او به اين نظريه فکر مي‌کند، در ذهنش جنايت وحشتناکي شکل مي‌گيرد: قتل پيرزني رباخوار که او را مظهر بي‌عدالتي و ظلم مي‌داند. راسکولنيکف معتقد است که با کشتن اين پيرزن، نه تنها جامعه را از شر يک انگل خلاص مي‌کند، بلکه مي‌تواند با پولي که از اين راه به دست مي‌آورد، خود و خانواده‌اش را از فقر نجات دهد و به تحصيلاتش ادامه دهد.
در حالي که راسکولنيکف براي اجراي اين جنايت آماده مي‌شود، ما با شخصيت‌هاي ديگري در داستان آشنا مي‌شويم. مادر و خواهر او، که در تلاش‌اند تا زندگي بهتري براي راسکولنيکف فراهم کنند، و همچنين دوست او، رزموميخين، که شخصيتي مثبت و دلسوز دارد. از سوي ديگر، سونيا مارملادوف، دختر جوان و فقيري است که براي تأمين مخارج خانواده‌اش مجبور به خودفروشي شده است. او با وجود شرايط سخت زندگي‌اش، همچنان ايماني قوي به خدا دارد و شخصيتي مهربان و دلسوز است.
راسکولنيکف سرانجام نقشه خود را عملي مي‌کند. او به خانه پيرزن مي‌رود و با تبر او را به قتل مي‌رساند. اما درست در لحظه‌اي که قصد دارد خانه را ترک کند، خواهر پيرزن وارد مي‌شود و راسکولنيکف مجبور مي‌شود او را نيز به قتل برساند. پس از اين جنايت هولناک، راسکولنيکف در وضعيت روحي و رواني بسيار بدي قرار مي‌گيرد. او دچار کابوس‌ها و هذيان‌هاي شديدي مي‌شود و به تدريج احساس گناه و ترس از گرفتار شدن بر او غلبه مي‌کند.
لنيکف پس از قتل، به شدت از ديگران فاصله مي‌گيرد و به نظر مي‌رسد که به تدريج در حال فروپاشي است. او قادر به استفاده از پولي که از پيرزن يده است نيست و آن را در گوشه‌اي از آپارتمانش پنهان مي‌کند. در اين ميان، او به صورت تصادفي با سونيا آشنا مي‌شود و رابطه‌اي عميق ميان آن دو شکل مي‌گيرد. سونيا به او دلداري مي‌دهد و سعي مي‌کند او را به سوي ايمان و توبه هدايت کند.
در همين حال، کارآگاه پليس، پورفيري پتروويچ، که مسئول تحقيق درباره قتل‌هاست، به تدريج به راسکولنيکف مشکوک مي‌شود. پورفيري مردي باهوش و روانشناس است و با استفاده از روش‌هاي غيرمستقيم و روانشناختي سعي مي‌کند راسکولنيکف را به اعتراف وادارد. او بارها با راسکولنيکف ملاقات مي‌کند و با پرسش‌ها و اشاره‌هاي مبهم، ذهن او را به هم مي‌ريزد.
با گذشت زمان، وضعيت روحي و رواني راسکولنيکف به شدت وخيم‌تر مي‌شود. او ديگر نمي‌تواند بار گناه را تحمل کند و احساس مي‌کند که هر لحظه ممکن است گرفتار شود. رابطه او با سونيا نيز پيچيده‌تر مي‌شود، چرا که سونيا او را به توبه و اعتراف تشويق مي‌کند، اما راسکولنيکف همچنان در مقابل اين فکر مقاومت مي‌کند. او نمي‌خواهد قبول کند که اشتباه کرده و از پذيرش عواقب جنايتش مي‌ترسد.
در نهايت، راسکولنيکف به اين نتيجه مي‌رسد که نمي‌تواند بيش از اين با بار گناه زندگي کند. او نزد سونيا اعتراف مي‌کند که قاتل است و سونيا او را به تسليم شدن به پليس تشويق مي‌کند. راسکولنيکف ابتدا با اين پيشنهاد مخالفت مي‌کند، اما پس از يک سلسله وقايع و برخوردها، به اين نتيجه مي‌رسد که تنها راه نجات او از اين عذاب روحي، اعتراف و تحمل مجازات است.
راسکولنيکف به کليسايي مي‌رود و در حالي که احساس مي‌کند تمامي نگاه‌ها به اوست، به روي زمين زانو مي‌زند و توبه مي‌کند. سپس به سمت پاسگاه پليس مي‌رود و خود را تسليم مي‌کند. او به قتل اعتراف مي‌کند و به سيبري تبعيد مي‌شود تا مجازات خود را تحمل کند.
در سيبري، راسکولنيکف همچنان با احساسات و افکار دروني خود دست و پنجه نرم مي‌کند. او در ابتدا همچنان از پذيرش اشتباه خود سرباز مي‌زند و در مقابل توبه مقاومت مي‌کند، اما به تدريج، تحت تأثير محبت و عشق سونيا و همچنين زندگي ساده و آرام در تبعيد، شروع به تغيير مي‌کند. او سرانجام به اين باور مي‌رسد که بايد با گذشته‌اش مواجه شود و مسئوليت اعمال خود را بپذيرد.
داستان با تصويري از راسکولنيکف در سيبري به پايان مي‌رسد. او هنوز در حال تغيير و تحول است، اما نور اميد در زندگي او شروع به درخشيدن کرده است. او تصميم مي‌گيرد که زندگي جديدي را آغاز کند، زندگي‌اي که در آن عشق، ايمان و مسئوليت‌پذيري جايگزين افکار و نظريه‌هاي پيشين او خواهد شد.
«جنايت و مکافات» نه تنها داستاني درباره يک جنايت و پيامدهاي آن است، بلکه به کاوش عميق در روانشناسي انسان و تضادهاي دروني او مي‌پردازد. اين رمان به مسائل فلسفي و اخلاقي پيچيده‌اي مانند ماهيت گناه، عدالت، توبه و رستگاري مي‌پردازد و به خواننده اين فرصت را مي‌دهد تا درباره اين مسائل تأمل کند. فيودور داستايوسکي با خلق شخصيت راسکولنيکف، يکي از پيچيده‌ترين و به يادماندني‌ترين شخصيت‌هاي ادبيات جهان را به وجود آورده است؛ شخصيتي که نمايانگر تضادهاي دروني انسان و مبارزه او با خود و جامعه است.
راسکولنيکف ,مي‌کند ,مي‌شود ,سونيا ,زندگي ,جنايت ,تضادهاي دروني ,نتيجه مي‌رسد ,اعتراف مي‌کند ,راسکولنيکف همچنان ,احساس مي‌کند